Η σημασία του παιχνιδιού στην εξέλιξη ενός παιδιού

Αυτές τις γιορτινές ημέρες τα παιδιά έχουν την τιμητική τους. Τα δώρα των γονιών, των παππούδων και των γιαγιάδων στα παιδιά τους, αλλά και των νονών στα βαφτιστήρια τους είναι πλέον παράδοση. Φυσικά το παιχνίδι είναι πάντα ο πρωταγωνιστής στη λίστα των παιδικών δώρων!!!!

Τι είναι όμως το παιχνίδι; Το παιχνίδι είναι κάθε αυθόρμητη δραστηριότητα του παιδιού, φυσική ή διανοητική που συμβαίνει μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση που προκαλεί, χωρίς να έχει για προορισμό το υλικό κέρδος.
Οι μέρες χωρίς παιχνίδι είναι άδειες και χωρίς νόημα για τα παιδιά. Τα παιδιά επενδύουν όλη τους την ενέργεια στο παιχνίδι απλούστατα, γιατί και τα ίδια καταλαβαίνουν ότι μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν για τους εαυτούς τους, για τους άλλους και για το φυσικό τους κόσμο.

Ειδικότερα, η παιδαγωγική αξία του παιχνιδιού είναι σημαντική, διότι:

• βοηθάει το παιδί να γνωρίσει καλά και να αφομοιώσει το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον,
• δίνει την ευκαιρία να μυηθεί στη διαδικασία του συμβολισμού και
• προσφέρει τη δυνατότητα να αισθανθεί τη χαρά της δημιουργίας.

Με το παιχνίδι επιτυγχάνεται και η συναισθηματική εξέλιξη, επειδή:

• το παιδί εκτονώνει τα μεγάλα αποθέματα ενέργειάς του και
• βιώνει τα συναισθήματά του και τη λεγόμενη «ψυχολογική κάθαρση» αφού ανακουφίζεται από τη λύπη, τη στενοχώρια, τη δυσαρέσκεια, τις συναισθηματικές καταπτώσεις και έτσι αποκαθίσταται η συναισθηματική του ισορροπία.

Το παιχνίδι συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση, καθώς:

• το παιδί μαθαίνει να μοιράζεται ή να ανταλλάσσει πράγματα,
• να υπακούει σε κανόνες,
• να αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας και
• να είναι υπεύθυνο. 

Το παιχνίδι συμβάλλει και στη σωματική ανάπτυξη του παιδιού, αφού η κυκλοφορία του αίματος γίνεται κανονικότερη και ενδυναμώνει το νευρικό και μυϊκό σύστημα. Τέλος, το παιχνίδι συμβάλλει στην ανάπτυξη πνευματικών λειτουργιών που οδηγούν στη μάθηση, όπως την προσοχή, τη μνήμη, την κρίση, το συλλογισμό, την παρατηρητικότητα, την φαντασία. Χρησιμοποιείται  ως γέφυρα επικοινωνίας,  ώστε το παιδί να μάθει πιο εύκολα και ευχάριστα όσα πρέπει να κάνει καθημερινά. 

Υπάρχουν πολλά είδη παιχνιδιού. Πιο συγκεκριμένα:

• Παιχνίδια με έντονη κίνηση: Τα παιδιά αρέσκονται να σκαρφαλώνουν, να τρέχουν, να πηδούν και να πραγματοποιούν όποια κίνηση είναι δυνατή. Τα παιχνίδια αυτά καλλιεργούν την κατεύθυνση, την ισορροπία και την αίσθηση του σώματος.
• Παιχνίδια δεξιότητας: Έτσι ονομάζουμε το παιχνίδι με μικρά αντικείμενα, με πάζλ τα οποία καλλιεργούν την επιδεξιότητα. 
• Παιχνίδια κατασκευών: Αυτά περιλαμβάνουν χτίσιμο σπιτιών, συναρμολόγηση καραβιών και άλλων αντικειμένων που χρειάζεται συνεργασία φαντασίας και επιδεξιότητας.
• Συμβολικά παιχνίδια: Εδώ το παιδί παίρνει ένα αντικείμενο και μέσω της φαντασίας του το μετατρέπει σε παιχνίδι.
• Γλωσσικά παιχνίδια: Αναπτύσσονται γλωσσικές ικανότητες, γίνεται παιχνίδι με λέξεις, ρυθμούς και τραγούδια. Μπορεί να περιλαμβάνει ιστορίες.
• Παιχνίδια με την τέχνη: Τα παιδιά αναπτύσσουν όλες τις κατηγορίες τεχνών μέσω του παιχνιδιού τους και χρησιμοποιούν οποιοδήποτε υλικό για να ζωγραφίσουν, να δημιουργήσουν στίχους ή τραγούδια, να παίξουν με κούκλες. Μέσω αυτής της κατηγορίας ανακαλύπτουν τις τέχνες και εκφράζουν τις ιδέες τους και τα συναισθήματά τους.
• Παιχνίδια που οξύνουν τις αισθήσεις: Τα πιο πολλά παιδιά χαίρονται ιδιαίτερα όταν παίζουν με τη λάσπη, την άμμο, το νερό και άλλα υλικά ή με ήχους ή ακόμα και με μυρωδιές. Ένας υπέροχος τρόπος να μάθει το παιδί τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του.
• Παιχνίδια λήψης αποφάσεων: Το παιδί καλείται να επεκτείνει τις ικανότητές του και να δει πως λειτουργεί σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα. Εδώ μαθαίνει το παιδί ποιες είναι οι ικανότητές του χωρίς όμως να τραυματιστεί. Για το λόγο αυτό και οι πιο πολλοί χώροι για παιδικό παιχνίδι κατασκευάζονται με ειδικά υλικά ώστε να επιτρέπουν στο παιδί να παίξει ελεύθερα.
• Παιχνίδια ρόλων: Τα παιδιά αρέσκονται ιδιαίτερα να απολαμβάνουν τους δικούς τους νόμους και να δημιουργούν κοινωνίες οι οποίες να λειτουργούν υπό συνθήκες που έχουν θεσπίσει και αποδεχτεί. Τους αρέσει επίσης να εξασκούνται και σε κάποιο ρόλο προκειμένου να γίνουν καλοί σε αυτόν. Για παράδειγμα να φτιάχνουν δώρα και να τα τυλίγουν, να μαγειρεύουν ή να είναι αστυνόμοι ή γιατροί. 

Ποια παιχνίδια είναι κατάλληλα για κάθε ηλικία; Ενδεικτικά θα αναφέρω κάποια παιχνίδια.

• Παιχνίδια για παιδιά από 0 – 3 χρόνων: μαλακά παιχνίδια, υφασμάτινοι κύβοι, παπλώματα και γυμναστήρια για μωρά, παιχνίδια μπάνιου, παιχνίδια μίμησης, τραπέζια δραστηριοτήτων, μπογιές και χαρτιά, μουσική με τραγούδια, παραμύθια με μεγάλες χαρούμενες εικόνες, κουδουνίστρες, κλειδάκια με κρίκο, πάζλ, τουβλάκια, οχήματα, κουζινικά, κουβαδάκια, σετ εργαλείων, κ.ά. 
• Παιχνίδια για παιδιά από 3 – 5 χρόνων: πάζλ, παιχνίδια κατασκευών, βιβλία με μεγάλα γράμματα ή τρισδιάστατες πτυσσόμενες εικόνες, βιβλία για ζωγραφική, τρίκυκλα ποδηλατάκια, μπάλες, οχήματα, μουσικά όργανα, επιτραπέζια παιχνίδια,  κούκλες και ρούχα που αλλάζει, μεταμφιέσεις, πίνακας και κιμωλίες, σετ εργαλείων, σκοινάκι, τραμπολίνο κ. ά.
• Παιχνίδια για παιδιά από 5 – 8 χρόνων: εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες, επίσκεψη στο πλανητάριο, ενυδρείο κ.ά., ιστορίες και παραμύθια, δραστηριότητες με μουσική, χορό, καλλιτεχνικά, πειράματα, επιτραπέζια παιχνίδια, παιχνίδια κατασκευών, κηπουρική, ηλεκτρονικά παιχνίδια και μη, μουσικά όργανα, ποδήλατα, παιδαγωγικά προγράμματα στον υπολογιστή κ. ά.
• Παιχνίδια για παιδιά από 9 – 12 χρόνων: επιτραπέζια παιχνίδια, μοντελισμός, εξιστόρηση οικογενειακών γεγονότων – ιστοριών – καταστάσεων, κατασκευές, βιβλία, μουσικά όργανα, ηλεκτρονικά παιχνίδια και μη, παιδαγωγικά προγράμματα στον υπολογιστή, κούκλες και οχήματα, Cd player, κατοικίδια ζώα, μικροσκόπια και επιστημονικά σετ, ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, τηλεσκόπιο, παιχνίδια στρατηγικής κ. ά.

Ο ρόλος της οικογένειας 

Ο ρόλος των γονέων στη διαδικασία ολοκλήρωσης της προσωπικότητας του παιδιού είναι ιδιαίτερα σημαντικός και φυσικά στην ικανοποίηση των αναγκών του παιδιού για παιχνίδι είναι καθοριστικός. Η μεγαλύτερη ένδειξη σεβασμού των γονέων προς το παιχνίδι των παιδιών είναι να προσφέρουν παιχνίδια κατάλληλα για τις ανάγκες και την προσωπικότητά τους και φυσικά χρόνο για παιχνίδι. 

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν στο παιχνίδι των παιδιών;  
Οι γονείς πρέπει όχι μόνο να βοηθούν τα παιδιά στο παιχνίδι τους, αλλά και να τα παρακινούν, δηλαδή:

• να δημιουργήσουν ένα χώρο στο σπίτι και να τον εξοπλίσουν με παιχνίδια, 
• κατά τη διάρκεια της ημέρας να βρίσκουν χρόνο για να παρατηρούν το παιχνίδι του παιδιού,
• μετά το σχολείο και κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου να παρέχουν ευκαιρίες στο παιδί να παίζει σε υπαίθριους χώρους,
• να συμμετέχουν και οι ίδιοι σε κάποια από τα συμβολικά παιχνίδια που καταστρώνει το παιδί, ως ισότιμοι παίχτες και
• δεν πρέπει να ξεχνούν να υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα του παιδιού. 

Ο ρόλος του σχολείου 
Ο δάσκαλος που θέλει να κάνει το παιχνίδι μέρος της σχολικής εμπειρίας πρέπει να προσπαθήσει να οργανώσει το παιχνίδι ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών, να εξασφαλίσει την διεξαγωγή του σε ένα ευχάριστο και ασφαλές πλαίσιο και κυρίως να εμφυσήσει τη συνεργασία, την αλληλεγγύη και την ανοχή στο διαφορετικό.

Απώτερος στόχος του είναι:

• να βοηθήσει τους μαθητές να διαμορφώσουν μια θετική στάση για την εκπαιδευτική διαδικασία, κάνοντάς την περισσότερο συμμετοχική, ενδιαφέρουσα και παραγωγική,
• να ενισχύσει τα άτομα που έχουν δυσκολίες ή χαμηλές επιδόσεις και
• να προσφέρει καινούργια  περιβάλλοντα μάθησης με πραγματικό ενδιαφέρον που κάνουν την εκπαιδευτική διαδικασία πιο ελκυστική και διασκεδαστική. 

Μέσα από το παιχνίδι ο δάσκαλος:

• έρχεται πιο κοντά στους μαθητές του γιατί μοιάζει πιο ίσος με αυτούς, ενώ παράλληλα του δίνεται μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει τις ατομικές διαφορές τους
•  κατανοεί έτσι τα θετικά και αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα του κάθε παιδιού και παίρνει πληροφορίες για το τι συμβαίνει στον εσωτερικό του κόσμο. 

Δεν αλλάζει μόνο ο τρόπος που βλέπει ο δάσκαλος τους μαθητές, αλλά συμβαίνει και το αντίστροφο. Την ώρα που ο εκπαιδευτικός παίζει με τους μαθητές του γίνεται πιο ανθρώπινος, εκφράζει συναισθήματα, κάνει κι εκείνος λάθη και δείχνει, στην πραγματικότητα, ότι ισχύουν και για κείνον οι ίδιοι κανόνες. Παίζοντας απομακρύνεται βαθμιαία από τον εξουσιαστικό του ρόλο και αναλαμβάνει έναν ρόλο περισσότερο συντονιστικό που γίνεται ευκολότερα αποδεκτός από τα παιδιά. Για να είναι πετυχημένος στο νέο του ρόλο ο δάσκαλος πρέπει και ο ίδιος να μην υποδύεται, αλλά στην πραγματικότητα να είναι παιδί εκείνη τη στιγμή. 

Οι παρεχόμενες από την Ε.Κ.Ψ. & Ψ.Υ. υπηρεσίες καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα των ψυχιατρικών και παιδοψυχιατρικών αναγκών για παιδιά, εφήβους και ενήλικες του Νομού Φωκίδας. Παρέχει ειδικές θεραπείες, όπως λογοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών, ειδική αγωγή, εργοθεραπεία, συμβουλευτική γονέων, εικαστική θεραπεία και ομαδικές θεραπείες (ομάδες παιδιών, εφήβων, γονέων, εκπαιδευτικών κ.ά.). 
Στις υπηρεσίες πρόληψης περιλαμβάνεται επίσης η λειτουργία παιδότοπων. Πρόκειται για δραστηριότητα που απευθύνεται σε παιδιά, κυρίως της σχολικής ηλικίας, και αποσκοπεί στην ελεύθερη δραστηριότητα αυτών, στην προαγωγή του αυτοσχεδιασμού και της ελεύθερης έκφρασης, στην δημιουργική απασχόληση και κυρίως στην καλλιέργεια του ομαδικού πνεύματος, της αλληλοϋποστήριξης και της συνεργατικότητας. Η λειτουργία παιδότοπων δημιουργεί άριστες συνθήκες πρόληψης διαταραχών και έγκαιρης παρέμβασης με τη συνεργασία της οικογένειας και των σχολείων.  

Σας ευχόμαστε καλές γιορτές και ….. καλό παιχνίδι! 

Αθανασία Τζιμαρά 
Λογοθεραπεύτρια
στην Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας και 
στο Κέντρο Ημέρας Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων της Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.  στο Ν. Φωκίδας