Ψυχική Υγεία και Εξαρτήσεις

Η ψυχική υγεία ορίζεται όχι απλώς ως η απουσία ψυχικής νόσου, αλλά ως κατάσταση του ατόμου που μπορεί να εργάζεται να διασκεδάζει και να σχετίζεται με τους άλλους λαμβάνοντας ικανοποιήσεις από τις βασικές αυτές πτυχές της δραστηριότητας του. Επομένως ο καθένας από εμάς μπορεί να μην "πάσχει" ψυχικά, αλλά ταυτόχρονα να μην νοιώθει ψυχικά υγιής.

Πολλοί είναι οι λόγοι για να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας, δυσκολίες στις σχέσεις και τη δουλειά, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πιέσεις.

Ενα συχνό πρόβλημα στις κοινωνίες μας, που συνήθως δεν εκλαμβάνεται ως πρόβλημα ψυχικής υγείας, αλλά ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους και παρεμβαίνει δυσμενώς στην καθημερινή λειτουργικότητα τους είναι αυτό των εξαρτήσεων.

Οι εξαρτήσεις αφορούν συνήθως: 1. Ουσίες ( τις λεγόμενες ψυχοδραστικές, ουσίες δηλαδή που επιδρούν στο νευρικό σύστημα και μέσω αυτού, στη συναισθηματική μας κατάσταση, τη σκέψη, τον ύπνο, τη συμπεριφορά μας). Τέτοιες ουσίες είναι τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, κάποια φάρμακα (ψυχιατρικά, αλλά όχι μόνο), η καφεϊνη, κ.α,

2. Καταστάσεις όπως ο τζόγος, η ενασχόληση με το διαδίκτυο,

3. Σχέσεις. Υπάρχουν άνθρωποι με εξαρτητική προσωπικότητα οι οποίοι δεν μπορούν να πάρουν αποφάσεις χωρίς καθοδήγηση, νοιώθουν πολύ άσχημα όταν είναι μόνοι, ξεκινούν αμέσως μια άλλη σχέση μόλις τελειώσει μια προηγούμενη.

Για να μπορεί να οριστεί εάν κάποιος είναι εξαρτημένος, το άτομο αυτό πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια που έχουν οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Οι ακόλουθες είναι καταστάσεις που χαρακτηρίζουν την εξάρτηση. Για να θεωρηθεί κάποιος εξαρτημένος, λοιπόν, αρκεί να παρουσιάζει μόνο κάποια από τα ακόλουθα:

· Ανοχή: οι ίδιες δόσεις της ουσίας ή της συμπεριφοράς μετά από λίγο δεν φέρνουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα

· Ψυχολογική εξάρτηση (επιθυμία η για την ουσία ή την κατάσταση, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι πολύ έντονη)

· Συμπτώματα στερητικού συνδρόμου (χαρακτηριστικά για την ουσία σωματικά συμπτώματα  μόλις σταματήσει τη χρήση ή μειωθεί πολύ η δόση)

· Χρήση της ουσίας ή υιοθέτηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων

· Αποτυχημένες προσπάθειες για να ελέγξει τη χρήση ή τη συμπεριφορά.

· Σπατάλη χρόνου τόσο για την χρήση (ουσιών) ή την επανάληψη της συμπεριφοράς στην οποία είναι εθισμένος όσο και κατά την διαδικασία ανάρρωσης.

· Καταστροφικές συνέπειες εξαιτίας της χρήσης τόσο στους ίδιους τους εθισμένους όσο και στους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, συγκρούσεις με τους ανθρώπους που βρίσκονται στο κοντινό περιβάλλον, αφιέρωση λιγότερου χρόνου για χόμπι, ασθένειες κ.λ.π)

· Χρήση ουσιών πιο συχνή και σε μεγαλύτερες δόσεις απ' ότι σχεδιάζεται.

· Εξακολούθηση της χρήσης ακόμα κι αν το άτομο γνωρίζει ότι αυτό είναι καταστροφικό για τον εαυτό του.

Συχνά οι εξαρτήσεις, δεν εμφανίζονται μόνες τους, αλλά προκαλούν ή βγάζουν στην επιφάνεια και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, ψυχώσεις. Μιλάμε τότε  για διπλή διάγνωση. Εχουμε δηλαδή δύο προβλήματα που χρειάζονται φροντίδα: την εξάρτηση και το συνοδό ψυχιατρικό πρόβλημα.

Οι εξαρτήσεις μπορούν να εμφανιστούν σε όλα τα φύλα, σε όλα τα κοινωνικά - οικονομικά στρώματα, σε όλες τις χώρες και σε όλα τα ηλικιακά φάσματα.

Η εξάρτηση είναι μια έννοια παρεξηγημένη. Δεν είναι καταρχήν παθολογική. Ολοι μας, από την παιδική ηλικία, πρέπει να εξαρτηθούμε από τους άλλους, να νιώσουμε δηλαδή την αγάπη τους, την αίσθηση ότι τους έχουμε ανάγκη για να προχωρήσουμε και να πάρουμε ικανοποιήσεις, να νοιώθουμε ότι οι άλλοι ανταποκρίνονται στο κάλεσμα μας και μας χρειάζονται και αυτοί. Οσοι άνθρωποι βιώνουν υγιείς εξαρτήσεις δεν αναπτύσσουν προβλήματα παθολογικής εξάρτησης όπως αυτά που αναφέραμε παραπάνω.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι: οι εξαρτήσεις, ξεκινούν από ευαλοτότητα της προσωπικότητας, κοινωνικοί παράγοντες διαμορφώνουν τη μορφή της εξάρτησης, αποτελούν σοβαρό πρόβλημα ψυχικής υγείας, καθώς διαταράσσουν πολλές πτυχές της ζωής του ατόμου, συχνά απειλούν και τη σωματική υγεία και τέλος χρήζουν εξειδικευμένης φροντίδας.

Οι υπηρεσίες που παρέχονται από τις μονάδες της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας στην Φωκίδα καλύπτουν διπλές διαγνώσεις. Παράλληλα κάθε πολίτης του νομού Φωκίδας μπορεί ακόμα να απευθυνθεί άμεσα στο Δίκτυο «Ακεσώ» για να ενημερωθεί σχετικά με τις εξειδικευμένες υπηρεσίες που υπάρχουν στο Νομό και να παραπεμφθεί το αίτημά του αναλόγως.

Μ. Λαζαρίδου, Ψυχίατρος

Επιστημονική Διευθύντρια Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (ΕΚΨ&ΨΥ)