Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας Εξελικτική Δυσπραξία (Εξελικτική Λεκτική Δυσπραξία ή Εξελικτική Δυσπραξία Άρθρωσης ή Απραξία της Ομιλίας)

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Ηµέρα Λογοθεραπείας σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Η 6η Μαρτίου 2016 είναι αφιερωμένη στη δυσπραξία της οµιλίας στα παιδιά.

Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού για τη δυσπραξία της οµιλίας και η ενημέρωση για τις υπάρχουσες δοµές και υπηρεσίες, τη θεραπευτική προσέγγιση και τυχόν ομάδες στήριξης.

Εισαγωγή

Η Εξελικτική Δυσπραξία (Ε.Δ.) είναι μία από τις διαταραχές της ομιλίας. Το παιδί με Ε.Δ. έχει δυσκολία στη θεληματική κίνηση των οργάνων του λόγου (τον προγραμματισμό των κινήσεων των οργάνων του λόγου) για την παραγωγή των λέξεων. Δηλαδή ενώ μπορεί να πει αυθόρμητα μία λέξη σωστά, έχει δυσκολία να την πει σωστά όταν αυτό θέλει ή όταν εμείς του ζητήσουμε να την πει. Επίσης, ενώ μπορεί να προφέρει σωστά μεμονωμένος φθόγγους και συλλαβές, δυσκολεύεται στη διαδοχική εκφορά τους μέσα στη λέξη. Για παράδειγμα το παιδί μπορεί να πει σωστά τις συλλαβές κα – λα – μπό – κι μεμονωμένα, όταν όμως λέει ολόκληρη τη λέξη καλαμπόκι μπορεί να την πει καμπολόκι, καμπόκι κ.λ.π. Τα λάθη δεν είναι σταθερά. Εάν επαναλάβει μία λέξη πέντε φορές μπορεί να την πει με τρεις διαφορετικές εκδοχές. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των συλλαβών στις προτάσεις τόσο πιο πολύ αυξάνονται τα λάθη.

 

Αιτιολογία και Συχνότητα

Η Ε.Δ. είναι μία από τις εξελικτικές διαταραχές, δηλαδή υπάρχει εν δυνάμει από τη γέννηση του παιδιού και γίνεται αντιληπτή όταν το παιδί αρχίζει να μιλάει.. Είναι συνήθως μία από τις αιτίες καθυστέρησης στην ανάπτυξη του λόγου. Οι αιτίες δεν είναι γνωστές. Πιστεύεται γενικά ότι πρόκειται για οργανική, νευρογενή διαταραχή (Miloy & Morgan Barry, 1990) χωρίς όμως να υπάρχουν νευρολογικά ευρήματα ούτε καθυστέρηση στην εμυέλωση όπως ισχυρίστηκε ο Milloy, 1991. Συχνά υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό σε προβλήματα ομιλίας (κληρονομικότητα).

Θεωρείται, ότι η Ε.Δ. μπορεί να επηρεάζει το 10% του γενικού πληθυσμού, το 2% σε κάθε περίπτωση αρκετά σοβαρά. Τα αγόρια είναι τέσσερις φορές περισσότερο πιθανό να προσβληθούν απ’ ότι τα κορίτσια.

Κλινική Εικόνα

Πώς εκδηλώνεται η Εξελικτική Δυσπραξία (Ε.Δ.):

• Καθυστέρηση στην παραγωγή του λόγου.
• Δυσκολία στην μίμηση ήχων και κινήσεων.
• Δυσκολία στην άρθρωση συγκεκριμένων φθόγγων ή και συμφωνικών συμπλεγμάτων.
• Καλύτερη κατανόηση από έκφραση.
• Δυσκολεύεται να αρθρώσει ιδιαίτερα τις πολυσύλλαβες λέξεις.
• Προφέρει την ίδια λέξη με διαφορετικό τρόπο.
• Μιλάει με αργό ρυθμό και κάνει πολλές παύσεις.
• Συχνά απλοποιεί τις λέξεις, αλλάζοντας τα σύμφωνα που το δυσκολεύουν, με αυτά που προφέρει καλύτερα.
• Δυσκολία στον έλεγχο της ταχύτητας, του ρυθμού και της έντασης της ομιλίας.

Βασικά Κλινικά Χαρακτηριστικά

• Δυσκολία στην έναρξη ομιλίας.
• Μεγάλη δυσκολία και διστακτικές προσπάθειες αρθρωτικών κινήσεων.
• Προβλήματα προσωδίας (ρυθμός ομιλίας, επιτονισμός).
• Μη συστηματικές αρθρωτικές κινήσεις σε επανάληψη της ίδιας λέξης.
• Υπερβολική χρήση ενός ήχου.
• Παραλείψεις, αντιμεταθέσεις, επαναλήψεις φωνημάτων, αλλοίωση φωνηέντων, φωνολογικές παραφασίες.
• Δυσκολία στη διάκριση ηχηρών και άηχων φωνημάτων.
• Η ομιλία επιδεινώνεται με τη χρήση μεγαλύτερων φράσεων (Williams P., 2002). 
• Ένα βρέφος με δυσπραξία ξεχωρίζει από το ότι δεν «μπαμπαλίζει» πολύ (δεν παίζει με τους ήχους, μπαμπα – γκαγκα κ.λ.π.).  
• Ως παιδάκι (2 – 3 ετών) αργεί να πει τις πρώτες του λεξούλες, τις υπεραπλουστεύει πολύ πιο συχνά από ότι είναι φυσιολογικό, έχει λίγα μόνο σύμφωνα στο ρεπερτόριό του και κάποιες φορές έχει προβλήματα και στην σίτιση (μάσημα, κατάποση). 
• Σε παιδιά 4 – 5 ετών, μπορεί να έχουμε τα παρακάτω συμπτώματα:
• Το παιδί κάνει ακανόνιστα λάθη με ήχους, μπερδεύει συλλαβές σε μεγάλες λέξεις, παρουσιάζει έντονες φωνολογικές δυσκολίες.
• Μπορεί να καταλάβει τι του λέμε πολύ καλύτερα από ότι να μιλήσει.
• Έχει δυσκολία στο να μιμηθεί/επαναλάβει προτάσεις.
• Μπορεί να μοιάζει ότι «ψάχνει» με το στόμα την σωστή κίνηση όταν πρέπει να επαναλάβει μία στοματική άσκηση (π.χ. «φούσκωσε τα μάγουλά σου εναλλάξ, αριστερό – δεξί»).
• Μοιάζει να μιλάει ακόμα χειρότερα όταν έχει άγχος ή βιάζεται.
• Είναι δύσκολο να καταλάβουν την ομιλία του άτομα που δεν το γνωρίζουν καλά.

Ποιοι άλλοι τομείς επηρεάζονται:

• Τα παιδιά με Ε.Δ. βιώνουν δυσκολίες προσέγγισης του λεξιλογίου. Δυσκολεύονται να ανακαλέσουν γρήγορα τις λέξεις που θέλουν να πουν.
• Επιθετικότητα προς τα άλλα παιδιά ή ντροπή.
• Δυσκολία στο πως να τοποθετήσουν τα πράγματα σε σωστή ακολουθία ή σε σειρά και μετά από αυτό να θυμηθούν ποια ήταν η σωστή σειρά.
• Προβλήματα στη μάθηση της ανάγνωσης και γραφής. Παρόμοια με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και στον προφορικό λόγο. Δε μπορούν να ανακτήσουν τις λέξεις από τη μνήμη τους και δε μπορούν να τοποθετήσουν τα γράμματα σε ακολουθία προκειμένου να φτιάξουν λέξεις, καθώς επίσης να τοποθετήσουν τις λέξεις σε ακολουθία προκειμένου να συντάξουν προτάσεις με σημασιολογικό περιεχόμενο.
• Δυσκολίες στον κινητικό προγραμματισμό που αφορά τη λεπτή κινητικότητα, όπως είναι το κόψιμο με το ψαλίδι, τη ζωγραφικά και το γράψιμο (Ann S. Guild, Tracy Vail).

Άλλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με Ε.Δ. στο σχολείο:

• Διάρκεια Μνήμης και Προσοχής: φτωχή διάρκεια προσοχής και αυτοσυγκέντρωσης, φτωχή βραχυπρόθεσμη μνήμη, εύκολη διάσπαση προσοχής στην τάξη, ιδιαίτερα από θορύβους και έντονα φώτα, αδυναμία παρακολούθησης των συζητήσεων της τάξης, αργή απορρόφηση πληροφοριών, ιδιαίτερα όταν βιώνουν καταστάσεις άγχους. Τέλος, αποπροσανατολίζονται εύκολα και υπάρχει το ενδεχόμενο να χαθούν μέσα σε κτήρια ή σε καινούριο περιβάλλον.
• Έκφραση/Ύφος Γραφής: ακανόνιστη στίξη και συλλαβισμός, παράδοξη και μπερδεμένη δομή προτάσεων, ασταθής ανάγνωση, χρήση άσχετου υλικού στις εκθέσεις και αργοπορία στην ολοκλήρωση εργασιών.
• Οπτικές και Προφορικές Ικανότητες: οι μαθητές δεν μπορούν να ακολουθήσουν την πρόοδο της τάξης ενώ διαβάζουν ή γράφουν, φτωχή μετατόπιση, καθώς αδυνατούν να περάσουν από τις σημειώσεις του πίνακα στις δικές τους σημειώσεις. Επίσης, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον εντοπισμό λέξεων, προφέρουν λανθασμένα τις νεοεισαχθείσες λέξεις. Παρουσιάζουν συγκεχυμένη, δυνατή, αργή ή γρήγορη ομιλία, διακόπτοντας πολλές φορές με ακατάλληλο τρόπο. Τέλος, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εκμάθηση ξένων γλωσσών.
• Αριθμητικές και Μαθηματικές Ικανότητες: τάση να μεταστρέφουν και να διατυπώνουν λανθασμένα τους αριθμούς, τα πρόσημα και τις υποδιαστολές. Επίσης, πράττουν κραυγαλέα και απρόσεχτα λάθη και αντιμετωπίζουν δυσκολία με τη γεωμετρία τόσο στο σχεδιασμό σχημάτων όσο και στη χρήση οργάνων, όπως η πυξίδα και το μοιρογνωμόνιο. Ακόμη, αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τη συνειδητοποίηση των συμβάσεων του χώρου, για παράδειγμα, στη χάραξη σχημάτων, τραπεζίων, γραφημάτων και πολλών άλλων αντικειμένων.
• Κοινωνικές, Επικοινωνιακές και Συναισθηματικές Δυσκολίες: προβλήματα στην προφορική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, χαμηλή αυτοπεποίθηση και έλλειψη εμπιστοσύνης, σύγχυση, αμυντικές ή επιθετικές συμπεριφορές. Επιπροσθέτως, οι μαθητές αυτοί συχνά χαρακτηρίζονται ως υπέρ-ομιλητικοί, με ενθουσιώδη συμπεριφορά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις βιώνουν άγχος, ανησυχία και κατάθλιψη.

Κάποια από τα παιδιά με Ε.Δ. μπορεί να έχουν κι άλλες δυσκολίες όπως:

• Μυϊκή αδυναμία στα χείλια, το σαγόνι ή την γλώσσα.
• Γενικότερες δυσκολίες στην έκφραση.
• Δυσκολίες στους λεπτούς χειρισμούς (π.χ. λαβή μολυβιού).
• Αισθητηριακές δυσκολίες (π.χ. να μπορούν να αναγνωρίσουν ένα αντικείμενο μέσα στο στόμα τους χρησιμοποιώντας την αίσθηση της αφής με τη γλώσσα).

Θεραπεία

Πώς μπορεί να βοηθήσει η Λογοθεραπεία;

Ιδανική, όπως και σε κάθε αναπτυξιακή διαταραχή, είναι η πρώιμη παρέμβαση. Όσο νωρίτερα ξεκινήσει η θεραπεία από τη στιγμή της διάγνωσης, τόσο το καλύτερο. Στην αντιμετώπιση της Ε.Δ. σύμμαχος σημαντικός είναι η επανάληψη, γι’ αυτό η εντατική και εξατομικευμένη παρέμβαση μπορεί να αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική. Το πρόγραμμα της θεραπείας ξεκινά από τις ήδη κατακτημένες γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού και η ομιλία χτίζεται σταδιακά και με υπομονή σε πιο σύνθετες γλωσσικές δομές. Η εξάσκηση είναι πολύπλευρη με πολλαπλά ερεθίσματα ώστε να αποφεύγεται όσο είναι δυνατό η ψυχολογική «κατάρρευση» του παιδιού. Το παιδί για να μάθει να μιλά πρέπει να εξασκεί την ομιλία του και όχι τους αρθρωτές του ωστόσο η πολύ – αισθητηριακή ανατροφοδότηση (ακουστική, οπτική, απτική, γνωστική, ιδιοδεκτική) είναι σημαντικός αρωγός κι ενισχύει τον συντονισμό και την οργάνωση των κινήσεων.

Σε περιπτώσεις που η ομιλία είναι ιδιαίτερα διαταραγμένη ίσως είναι χρήσιμο το παιδί να μάθει χρησιμοποιεί και κάποιον εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας, όπως είναι η νοηματική γλώσσα ή κάποια ηλεκτρονική εφαρμογή μέχρι να βελτιωθεί η ομιλία. Μέχρι τότε λειτουργεί υποστηρικτικά και αποσύρεται τον κατάλληλο χρόνο σταδιακά.
Συνήθως η θεραπεία είναι μακρόχρονη και απαιτεί πολύ καλό υποστηρικτικό περιβάλλον και συχνή εξάσκηση στο σπίτι.

Η Ε.Δ. δεν είναι μία κατάσταση προσωρινή που το παιδί απλώς θα ξεπεράσει. Χωρίς την κατάλληλη παρέμβαση η ομιλία δεν θα εξελιχθεί, καθώς η δυσπραξία δεν ακολουθεί τυπικά αναπτυξιακά μοτίβα. Δεν θεραπεύεται, αλλά με τη σωστή κι εντατική παρέμβαση η πρόοδος θα είναι σημαντική.

Συμμετοχή των γονέων στη θεραπεία:

Είναι σημαντικό στη θεραπεία όλων των διαταραχών της ομιλίας να συμμετέχουν και οι γονείς. Για να είναι όμως επιτυχής η συνεργασία με τους γονείς θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψη τα εξής:

• Ο γονέας θα πρέπει να θέλει, να μπορεί και να έχει ενδιαφέρον.
• Ο γονέας θα πρέπει να συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία του παιδιού μέσα στο γραφείο και όχι σαν παρατηρητής ή συλλέκτης πληροφοριών.
• Οι ασκήσεις και τα προγράμματα θα πρέπει να τροποποιούνται για τους γονείς και θα πρέπει να διδάσκονται με επιδείξεις και με παίξιμο ρόλων.
• Το πρόγραμμα θα πρέπει να είναι απλό, να ταιριάζει στην οικογενειακή ρουτίνα. Να αποτελείται από απλά στάδια και να είναι οι οδηγίες γραπτές.
• Συχνές συναντήσεις με το θεραπευτή για ενθάρρυνση, επιβράβευση, συζήτηση και γενική ανάδραση.
• Ο γονέας να ενθαρρύνεται να δημιουργεί δικό του υλικό μαζί με το παιδί.
• Η εξάσκηση θα πρέπει να είναι ενδιαφέρουσα, ευχάριστη και να συνδυάζεται με ευχάριστες επιβραβευτικές δραστηριότητες (π.χ. περίπατο, επίσκεψη στη γιαγιά, παιδική χαρά κ.λ.π.)

Τέλος, διάφορες «τεχνικές» που μπορούμε να εφαρμόσουμε, για την διευκόλυνση των παιδιών και την αποφυγή του άγχους που προκαλείται μέσα από την συνειδητοποίηση των δυσκολιών.

• Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πόσο πολύπλοκη μπορεί να είναι η ζωή για ένα παιδί με δυσπραξία, καθώς, επίσης, το πόσο πολύ προσπάθεια και ενέργεια του χρειάζεται για να κάνει εργασίες, τις οποίες εμείς βρίσκουμε εντελώς άκοπες.
• Μη βασίζεστε στα λόγια! Τα λόγια δεν οργανώνουν το μυαλό. Χρησιμοποιήστε εικόνες, χρώματα, σχεδιαγράμματα, λίστα των βασικών υποχρεώσεων για να βοηθήσετε το παιδί να καταλάβει.
• Επιβραβεύστε για τη προσπάθεια, παρά για το τελικό αποτέλεσμα.
• Όταν δίνετε οδηγίες, είναι σημαντικό να υπάρχει βλεμματική επαφή με το παιδί ενώ μιλάτε, και να τα βάζετε να επαναλάβουν τις οδηγίες με τα δικά τους λόγια.
• Δίνετε μια οδηγία κάθε φορά και δώστε τους χρόνο να τις αφομοιώσουν.
• Σε παιδιά με δυσκολία στον κινητικό σχεδιασμό, δώστε απλές οδηγίες, βήμα προς βήμα. Βοηθήστε το, να αναγνωρίσει τα βήματα που χρειάζονται για να ολοκληρώσει την εργασία που απαιτείται.
• Οργανώστε του έναν συγκεκριμένο χώρο για διάβασμα, προσεγμένο και τακτοποιημένο, με χρωματικά σημάδια, για συγκεκριμένα πράγματα.
• Δώστε μικρές δραστηριότητες κάθε φορά, ώστε το παιδί να νιώσει την επιτυχία της ολοκλήρωσης, σε σύντομο διάστημα.
• Χρησιμοποιήστε ρολόι, χρονόμετρο ή κλεψύδρα, για την οριοθέτηση του χρόνου που απαιτείται για κάθε δραστηριότητα.

Για να βοηθήσετε το παιδί να μείνει συγκεντρωμένο και οργανωμένο κατά την εργασία του, μπορείτε:

• Βάλτε το παιδί να χρησιμοποιεί το δάχτυλο ή κάποιο χαρτί, κάτω από την γραμμή του κειμένου που διαβάζει.
• Κρατείστε το ποσό των οπτικών πληροφοριών, που παρουσιάζονται σε ένα χαρτί, σε όσο δυνατό μικρότερο χώρο ή χρόνο.
• Καλύψτε μια περιοχή της σελίδας, για να εκθέσετε μόνο ένα μέρος της.
• Αν το παιδί έχει δυσκολία στην απομνημόνευση των αυτοματοποιημένων δεξιοτήτων, για την βελτίωση της ποιότητας της εργασίας του, γράψτε μια λίστα με τα δεδομένα που πρέπει να τηρούνται από το παιδί και κολλήστε τα στον χώρο εργασίας του. 

Σας επισυνάπτω κι έναν σύνδεσμο (στην Αγγλική γλώσσα) που ένα παιδί μας περιγράφει με το δικό του τρόπο πως είναι να ζει με τη δυσπραξία του – Αξίζει να το δείτε! https://www.youtube.com/watch?v=BRbL4Ba2oG4&index=73&list=WL

Η Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας είναι ένα επιστημονικό Σωματείο, μη κερδοσκοπικό, μη κυβερνητικό. Η Εταιρεία στελεχώνεται από μία ομάδα ειδικών επαγγελματιών ψυχικής υγείας, πάνω στις αρχές της Κοινωνικής και Κοινοτικής Ψυχιατρικής, με σκοπό να προσεγγίσουν, με ευαισθησία, όλο το φάσμα των ηλικιών – παιδιά, έφηβοι, ενήλικες – που χρήζουν τη βοήθειά του σε σχέση με την πρόληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας και την έγκαιρη παρέμβαση σε αυτά. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες είναι δωρεάν και τα θεραπευτικά προγράμματα είναι εξατομικευμένα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της κάθε οικογένειας, με σεβασμό στον χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητές της.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στο τηλέφωνο επικοινωνίας 22650 22924.

Για την Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.  Δομής Φωκίδας

Αθανασία Τζιμαρά,

Λογοθεραπεύτρια